Financiën

Beleidsverantwoording per activiteit

Algemeen
Uitkering uit het gemeentefonds
Het gemeentefonds is de belangrijkste inkomstenpost van de gemeente. Gedurende het hele jaar wordt de uitkering uit het gemeentefonds geactualiseerd door het Rijk op basis van ondermeer de inflatie van lonen en prijzen, extra taken die gemeente krijgt en actuele inzichten van de ruim 60 verdeelmaatstaven op basis waarvan de uitkering wordt bepaald. De daadwerkelijke inkomsten sluiten daardoor nooit exact aan op de begrote inkomsten. Gezien de omvang van de uitkering (ruim € 1,73 mld.), zijn afwijkingen logischerwijs ook snel omvangrijk.

In de uitvoeringsnota 2022 (RIS313771) is de gemeentefondsuitkering voor 2022 geactualiseerd voor de bijstellingen op het accres (€ 29,0 mln. voor 2022). Op 10 januari 2023 kwam de eindafrekening van de gemeentefondsuitkering over 2022 en kon worden vastgesteld dat (tezamen met de taakmutaties uit de decembercirculaire) er een voordelig resultaat van € 32,7 mln. op het gemeentefonds is:

• Afrekening btw-compensatiefonds € 14,1 mln. V/I

Als de gemeenten gezamenlijk minder btw uit het btw-compensatiefonds declareren dan er in dat fonds zit, betaalt het Rijk het overschot uit aan de gemeenten. De gemeenten hebben in 2022 € 320,917 mln. overschot van het btw-compensatiefonds (overschot van 2021) uitbetaald gekregen. Het Haagse aandeel daarin is 4,4%, oftewel € 14,1 mln. Het voordeel is incidenteel.

• Taakmutaties decembercirculaire gemeentefonds € 10,1 mln. V/I

De compensatie voor nieuwe taken, die nog niet in de begroting is opgenomen, is € 10,1 mln.. Het gaat om 22 nieuwe taken. Daarvan zijn drie taakmutaties groter dan € 1 mln.: continuïteit van de zorg en maatschappelijke opvang (€ 2,8 mln.), opstart- en verkiezingskosten kiescollege (€ 1,4 mln.) en compensatieregeling voogdij 18+ (€ 1,1 mln.). Deze inkomsten zijn in principe nodig om de extra lasten voor die taken in 2022 en/of 2023 te dekken.

• Haagse aantallen 2022 € 6,0 mln. V/I

De Haagse aantallen zijn de verzamelnaam voor allerlei technische afrekeningen in het gemeentefonds, waaronder de ontwikkeling van het aantal inwoners, woonruimten enz. van Den Haag in verhouding met andere gemeenten. De uiteindelijke afrekening  van de gemeentefondsuitkering sluit daarom nooit exact aan op de begroting.

• Afrekeningen gemeentefonds voorgaande jaren € 2,5 mln. V/I

Aan nabetalingen gemeentefonds over voorgaande jaren kreeg de gemeente in 2022 € 2,5 mln., waarvan over 2020 € 1,6 mln. en over 2021 € 0,9 mln.

In juni 2022 hebben het Rijk en de VNG besloten dat de algemene groei (het zogeheten volumeaccres) van het gemeentefonds wordt vastgezet tot en met 2025. Het gemeentefonds wordt voortaan enkel gecorrigeerd voor inflatie van lonen en prijzen (het zogeheten lpo-accres). Daarmee is het mogelijk de Haagse begroting van het gemeentefonds nauwkeuriger te voorspellen. Bij het volgende begrotingsdocument vindt een finetuning plaats van de Haagse begroting van de gemeentefondsinkomsten op de dan actuele berekeningen van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Dan wordt ook zichtbaar welk deel van de afrekening van 2022 en van de voorgaande jaren structureel is.

Trend en overige gemeentebrede reserveringen
Reserve Allocatie incidentele middelen
Jaarlijks worden in de begrotingsvoorbereiding incidentele middelen  ingezet voor nieuw beleid. De uitvoering van het nieuwe beleid vindt regelmatig in een ander jaar plaats dan dat de middelen beschikbaar zijn. Om de beleidsuitvoering en de daarvoor beschikbare middelen met elkaar in evenwicht te brengen, wordt jaarlijks bij de begroting een reserve Allocatie incidentele middelen ingesteld (nieuw  beleid); zie onderdeel 'Reserves, voorzieningen en investeringen'.

Reserve Buffer coronacrisis
De gemeentelijke reserve Buffer impact coronacrisis is ingesteld om effecten te vergoeden die niet kunnen worden vergoed door rijksdekking of sturing op het eigen beleidsprogramma.

Eneco-middelen
De verkoopopbrengst uit de Eneco aandelen zijn in vijf reserves ondergebracht, conform het raadsvoorstel 'Toekennen verkoopopbrengst Eneco' (RIS305669). Het betreft de reserves:

1.        Reserve Extra impuls voor betaalbaar wonen
2.       Reserve ICT-Impuls (in 2021 opgeheven; RIS309850)
3.       Reserve Verbetering duurzame mobiliteit (mobiliteitstransitie)
4.       Reserve Duurzaamheid en energietransitie

5.       Reserve Verhogen kwaliteit in gebiedsontwikkelingen en sociale woningbouw.

De inhoudelijke toelichting en verantwoording van de onderliggende projecten van deze Eneco-middelen staat bij de betrokken beleidsmatige programma's. Besluitvorming over projecten groter dan € 2,5 mln. worden expliciet aan de gemeenteraad voorgelegd. Na besluitvorming over het project of de investering, wordt de dekking uit de betreffende reserve beschikbaar gesteld.

Post onvoorzien
Gemeenten zijn verplicht om in de begroting een post voor onvoorziene uitgaven op te nemen. Bij onvoorzien gaat het om onverwachte uitgaven of tegenvallers in het betreffende begrotingsjaar. Dat zorgt voor flexibiliteit. De post onvoorzien van € 0,8 mln. is in 2022 niet ingezet en valt vrij.

Voorziening spaarverlof
In de cao-gemeenten 2021-2022 is het verlofsparen geïntroduceerd. De commissie BBV heeft aangegeven dat voor het spaarverlof een voorziening gevormd moet worden. De reden hiervoor is dat het om een verplichting gaat van ongelijke omvang. De hoogte van de voorziening bedraagt € 6,6 mln. Aangezien de voorziening alle diensten en programma’s raakt en pas laat in het jaar gevormd is, is de € 6,6 mln. eenmalig centraal vanuit programma 15 gedekt. De hoogte van de voorziening wordt jaarlijks bijgesteld. Eventuele toekomstige verhogingen van de voorziening zullen naar rato verdeeld worden over de programma's.
Algemene reserves
In deze activiteit is de Algemene reserve ondergebracht, de Programmareserves, de Centrale bedrijfsvoeringsreserve en de gemeentebrede reserve Onderhoud vastgoed en sportaccommodaties. De stand van de Algemene reserve voor resultaatbestemming is per 1  januari 2022 € 50,0 mln. Bij de resultaatbestemming van de jaarrekening 2021 is een deel van het voordelige resultaat aan de Algemene reserve toegevoegd (RIS312073). Na resultaatbestemming heeft de Algemene reserve per 1 januari 2022 een omvang van € 60,2 mln..
Bij de begroting 2021-2024 is een meerjarig herstelplan voor de Algemene reserve vastgesteld. Onderdeel van het herstelplan is de verkoop van gemeentelijk vastgoed dat geen beleidsmatig doel dient en het toevoegen van voordelen door bespaarde rente. In 2022 is € 19,0 mln. toegevoegd aan de Algemene reserve en is € 3,1 mln. onttrokken uit de Algemene reserve. De stand voor resultaatbestemming is per 31 december 2022 € 76,2 mln.

Treasury
De gemeente heeft de financiering van leningen centraal geregeld. Voor de financiering van de investeringen in de stad worden langlopende en kortlopende leningen aangetrokken. In dit programma worden de rentelasten verantwoord.

Korte en lange leningen
In 2022 had de gemeente een (tijdelijk) liquiditeitsoverschot door de verkoopopbrengst van de aandelen Eneco en als gevolg van Covid achterblijvende uitgaven. In juli 2020 werd voor 2022 een stijging van de lange rente verwacht. Daarom zijn twee langlopende leningen afgesloten van totaal € 300 mln. tegen 0,357% en 0,425% en in januari en oktober 2022 opgenomen (contractueel verplicht; forward leningen).

Korte rentes
Tot juli/augustus 2022 was de rente voor leningen met een looptijd van één tot twaalf maanden negatief. Vanaf augustus 2022 zijn alle tarieven voor kortlopende leningen weer positief. De gemeente had geheel 2022 een liquiditeitsoverschot en hoefde niet (kort) te lenen.

Schatkistbankieren
Gemeenten mogen een beperkt positief saldo op de bankrekeningen aanhouden. Dit saldo is gerelateerd aan de omvang van de begroting. Voor de gemeente was dit voor 2022 circa € 14,0 mln. De gemeente heeft in 2022 gemiddeld circa € 387 mln. aan overtollige middelen aangehouden bij de Schatkist, variërend van circa € 108 mln. tot circa € 651 mln. Vanaf september 2022 wordt over het uitstaande saldo rente vergoed en is € 1,85 mln. aan rente ontvangen. Per 31 december 2022 is circa € 482 mln. uitgezet bij de Schatkist tegen een percentage van 1,89%.

De gemeente hanteert de systematiek van omslagrente. In 2022 is de omslagrente gelijk gebleven op 1,5% en is de rente voor grondexploitaties gelijk gebleven op 1,0%.

In deparagraaf 'Financiering' staat een uitgebreide toelichting over de kortlopende en langlopende financiering.

Verbonden partijen (deelnemingen)
De gemeente bezit aandelen van een aantal deelnemingen. Dit waren in 2022 onder andere Stedin Holding N.V., N.V. Bank Nederlandse Gemeenten, N.V. Haagse Milieu Services, HTM Personenvervoer N.V. , N.V. Stadsherstel Den Haag en Omgeving, N.V. Dunea en United Fish Auctions N.V. Met deze deelnemingen realiseert de gemeente Den Haag publieke belangen. Zie hiervoor de paragraaf 'Verbonden partijen'. In de ontwerpbegroting 2022 was een te ontvangen dividend geraamd ter hoogte van € 5,9 mln. (RIS309850) inclusief de participatie Meewind. Bij de actualisatie van de begroting 2022 is dit bedrag positief bijgesteld naar 7,0 mln. (RIS313771). Het gerealiseerde dividend over 2022 inclusief de participatie Meewind bedraagt afgerond € 3,9 mln.

Nieuw beleidskader
Eind 2021 is het beleidskader verbonden partijen geactualiseerd en begin februari 2022 heeft de raad het beleidskader vastgesteld (RIS310950). Op basis van het geactualiseerde beleidskader zijn alle verbonden partijen geëvalueerd (RIS313870). Tegelijkertijd heeft de GAD, in opdracht van de Rekeningencommissie, een onderzoek gedaan naar de rol van de raad bij verbonden partijen. De evaluaties van de verbonden partijen en het onderzoek van de GAD zijn in de Rekeningencommissie op 14 december 2022 besproken. De aanbevelingen van de GAD worden in 2023 in het beleidskader en uitvoeringsbesluit verwerkt.

Verder worden hieronder relevante gebeurtenissen bij individuele verbonden partijen toegelicht.
Stedin
Op verschillende momenten in 2o22  heeft de aandeelhouderscommissie (AHC) van Stedin u geïnformeerd over het onderzoek naar de lange termijn financieringsbehoefte van Stedin (RIS312030 en RIS312846).  In dat kader hebben in 2022  de regionale netbeheerders (RNB’s) en het Rijk overeenstemming bereikt over de voorwaarden waartegen het Rijk in een RNB kan participeren. Rijksdeelname is wenselijk, omdat de RNB’s vanwege de landelijke energietransitie een grote financieringsbehoefte hebben. Deelname van het Rijk zorgt voor een invulling van de financieringsbehoefte. De verwachting is dat het Rijk in 2023 individueel met RNB’s afspraken maakt over hun mogelijke toetreding als aandeelhouder. De individuele afspraken worden in samenspraak met de bestaande aandeelhouders gemaakt en worden  vastgelegd in een zogenaamde Participatieovereenkomst. De Participatieovereenkomst wordt aan de raad voorgelegd en de raad kan haar wensen en bedenkingen hierover uiten.

HMS
Tussen de gemeente en HMS is een verschil van inzicht ontstaan over de uitkering van het dividend dat aan de gemeente toekomt. Tot hier duidelijkheid over is, wordt er geen dividend door HMS uitgekeerd. Daarom is in 2022 de realisatie van dividend van HMS nihil (de gemeente had € 3,0 mln. geraamd).

Erfpacht
Het lage canonpercentage in combinatie met de hoge dynamiek op de woningmarkt zijn van invloed geweest op het gedrag van erfpachters en daarmee het resultaat van 2022. Afkoop is door de lage rente minder aantrekkelijk en het aantal verzoeken om vroegtijdige heruitgifte is fors toegenomen.

Contractbeheer
Per 31 december 2022 beheert de gemeente Den Haag 77.269 rechten van erfpacht. Circa 60% van deze rechten heeft een eeuwigdurend afgekochte canonverplichting. In 2022 is het aantal rechten in beheer met 664 toegenomen, dit komt voornamelijk door nieuwe uitgiften en splitsingen.

Het afgelopen jaar zijn er 31 nieuwe uitgiften voor € 111,6 mln. in erfpacht uitgegeven. Deze uitgiften hebben zowel betrekking op grond als op opstal. Bij de meeste uitgiften is de keuze gevallen op periodieke canonbetaling tegen een canonpercentage van 0,9%. In 2022 zijn onder andere in erfpacht uitgegeven de zelfbouwkavels in Petroleumhaven, gronden voor de nieuwbouwprojecten in Vroondaal (verbonden partij Vroondaal) voor € 19.2 mln., KJ Plein voor € 21.9 mln., Trekvlietzone voor € 7.2 mln. Na de uitgifte van gronden voor de realisatie van een aantal grote bouwprojecten, is de splitsing in afzonderlijke rechten voor de verkoop van de woningen gerealiseerd. Vooral particuliere erfpachters kiezen net als voorgaande jaren bij de nieuwe uitgiften van zelfbouwkavels voor canonbetaling. Deze vorm van grondfinanciering blijkt een hulpmiddel te zijn bij het stimuleren van de stedelijke ontwikkeling.

Rechten van erfpacht met een eeuwigdurende looptijd tegen canonbetaling hebben om de vijf jaar een canonherziening. Bij de herziening wordt het canonpercentage aan de marktrente aangepast. Hierdoor kan de hoogte van de canonverplichting (sterk) wijzigen. In 2022 hebben 2.387 rechten van erfpacht een canonherziening gehad. Na de herziening betalen de erfpachters minder canon. Het canonpercentage is aangepast van 1,6% of 1,8% naar 0,9%. Dit is het gevolg van de dalende marktrente in de afgelopen jaren.

Heruitgifte projecten
In geval van expirerende erfpachtrechten moet tijdig een gemeentelijk aanbod tot heruitgifte worden verstuurd. In 2022 zijn 106 projectmatige aanbieding verstuurd. Daarnaast zijn voorbereidingen getroffen voor de grootschalige heruitgifte projecten vanaf 2023.

Heruitgifte op verzoek
Vanaf 15 jaar voor expiratie van het erfpachtrecht kan vervroegde heruitgifte worden aangevraagd. Aanleiding hiervoor is veelal de verkoop of herfinanciering van de woning. In 2022 is het aantal heruitgifte verzoeken gelijk gebleven ten opzichte van 2021: in 2022 zijn 531 aanbiedingen gedaan, 231 aanvragers zijn op het aanbod ingegaan en 174 hebben de heruitgifte eeuwigdurend geregeld. De keuze is voornamelijk op canonbetaling gevallen.

H1V (geëxpireerde erfpachtrechten)
In 2022 is er een herstart gemaakt met het oplossen van 94 geëxpireerde erfpachtrechten. 50 daarvan zijn van Stichting PME Pensioenfonds (Achmea), die eind 2022 een aanbieding hebben ontvangen.

Verkoop bloot eigendom
In 2022 zijn 29 rechten van erfpacht omgezet naar vol eigendom (verkoop bloot eigendom in het uitgiftebeleid), dit is lager dan de prognose in de programmabegroting. In bijna alle gevallen betreft het de woonfunctie en is de erfpachter ook de eigenaar-bewoner.

Belastingen
Onroerendezaakbelasting
De meeste belasting ontvangt de gemeente via de onroerendezaakbelasting (OZB). In 2022 ontving de gemeente van eigenaren van woningen netto € 41,2 mln. Gebruikers en eigenaren van niet-woningen betaalden € 71,0 mln. De tarieven voor de OZB van 2022 zijn berekend volgens de uitgangspunten van het coalitieakkoord 2019-2022.

Toeristenbelasting
In 2022 is € 13,4 mln. aan inkomsten toeristenbelasting gerealiseerd. In vergelijking met de afgelopen twee jaar (€ 6,75 mln. in 2020 en € 8,0 mln.  in 2021) zijn de inkomsten fors toegenomen. De maatregelen in verband met corona zorgden in het eerste kwartaal van 2022 nog voor een lagere bezetting van hotels en andere verblijfsaccommodaties. Vanaf het tweede kwartaal is een volledig herstel zichtbaar in de bezetting van hotels en de inkomsten toeristenbelasting.

Belastingen overig
De opbrengst van de precariobelasting bedroeg in 2022 € 0,7 mln. De precariotarieven  zijn voor 2022 trendmatig aangepast.
De opbrengst van de hondenbelasting bedroeg in 2022 € 2,4 mln. De tarieven hondenbelasting zijn trendmatig aangepast.

Compensatie OZB voor startende ondernemers
De OZB compensatieregeling voor startende ondernemers is bedoeld om het starten van een onderneming in Den Haag aantrekkelijk te maken en vervolgens startende ondernemers een steuntje in de rug te geven door de gemeentelijke lasten te verlichten. In 2022 maakten 273 ondernemers gebruik van deze regeling en compenseerde de gemeente voor een totaalbedrag van afgerond € 0,2 mln. aan OZB.

In de paragraaf 'Lokale heffingen' is een meer gedetailleerde toelichting opgenomen.

Overig
Dit programma bestaat tenslotte uit een aantal andere, kleinere activiteiten, zoals: kosten accountant, reclameopbrengsten en dienstverlening primair proces. In de dienstverlening primair proces zijn de baten en lasten van de exploitatie van de parkeergarage Spui opgenomen en de werkzaamheden van het risicomanagement (verzorgen van verzekeringen van panden en andere eigendommen, het herverzekeren en het dragen van eigen risico).