Weerstandsvermogen

Het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV) verplicht overheden om een paragraaf weerstandsvermogen op te stellen. De paragraaf weerstandsvermogen geeft aan of de gemeente grote tegenvallers kan opvangen. Aandacht voor het weerstandsvermogen voorkomt dat substantiële risico’s dwingen tot extra bezuinigingen en bijstelling van de programma’s. Voor het beoordelen van het weerstandsvermogen is inzicht nodig in de omvang en de achtergronden van de risico’s alsmede van de aanwezige weerstandscapaciteit.

Deze paragraaf geeft inzicht in de risico’s die de gemeente loopt en de bedragen die daarbij horen. Voor de berekening van het gewenste weerstandsvermogen, maakt de gemeente gebruik van een risico-cumulatiemodel, een Monte Carlo simulatie. De kans en impact van de risico’s bepalen daarbij de hoogte van het benodigde weerstandscapaciteit en daarmee van het weerstandsvermogen.

Weerstandsvermogen is de verhouding tussen:

• de beschikbare weerstandscapaciteit, en
• de benodigde weerstandscapaciteit.

Artikel 4.2 van de Algemene verordening financieel beheer en Beleid gemeente Den Haag 2019 (RIS300591) geeft hieraan vorm. De beschikbare weerstandscapaciteit bestaat uit alle niet-bestemde middelen. De gemeente Den Haag heeft hiervoor de algemene reserve. Naast de algemene reserve behoren in Den Haag ook de reserve grondbedrijf, de programmareserves, de centrale bedrijfsvoeringsreserve en de gemeentebrede reserve exploitatieresultaten tot de incidentele weerstandscapaciteit. De structurele weerstandscapaciteit bestaat uit de begrotingspost onvoorzien. 

De benodigde weerstandscapaciteit wordt periodiek bepaald aan de hand van een inventarisatie van de mogelijke risico’s. Er wordt een inschatting gemaakt van de kans van deze risico’s en de maximale hoogte van het risico. Vervolgens worden deze risico’s gewogen in een risicocumulatiemodel waarbij met 95% waarschijnlijkheid de benodigde hoogte van de weerstandscapaciteit berekend wordt.

Met de bepalen van de weerstandscapaciteit wordt periodiek ook het weerstandsvermogen beoordeeld.

Ontwikkelingen komende jaren

Naast tegenvallers die direct gevolgen voor de begroting hebben, zijn er ontwikkelingen die over enkele jaren van invloed zijn op de robuustheid van de financiële positie van de stad. Het is belangrijk deze ontwikkelingen te kennen en om wendbaarheid binnen de begroting te behouden. Ook hierin is de hoogte van de algemene reserve van belang om fricties te voorkomen. De relatie tussen de geïnventariseerde risico’s en de algemene reserve is één van de thema’s van de Nota weerstandsvermogen, waarvoor het college dit jaar een voorstel aan de raad wil sturen. 

Deze ontwikkelingen zijn: 

Afname gemeentefonds 2026

In 2026 wil het Rijk een andere financiering voor de gemeenten invoeren. Het gesprek tussen het Rijk en de gemeenten richt zich onder andere op minder gemeentefonds en meer lokale belastingen. Ook onderwerp van gesprek is de methode om de jaarlijkse groei van het gemeentefonds (= het accres) te bepalen. Het Rijk kondigt aan het gemeentefonds in 2026 2,761 miljard euro te verlagen (cijfers VNG), en nog onduidelijk is wat de gemeenten daarvoor terugkrijgen. De komende jaren werken het Rijk en de gemeenten gezamenlijk de voorstellen uit, conform het rapport-Lazeroms (Kamerstuk 35.925 VII nr. 170, bijlage, juli 2022). 

Herverdeling gemeentefonds na 2025

In overeenstemming met de besluiten van het Rijk is er in de begroting 2023 – 2026 van uitgegaan dat de herverdeling van het gemeentefonds voor Den Haag in 2023 € 7,50 per inwoner is, in 2024 € 15,-- per inwoner en in 2025 € 15,-- per inwoner, en in 2026 nihil. Het Rijk heeft nog geen besluit genomen over de verdere invoering van de herverdeling vanaf 2026, dat hangt van de evaluatie in 2025 af (zie Kamerbrief 35.925 B nr. 21 van 6 april 2022). Die evaluatie moet nog worden uitgevoerd. Ook lopen er nog vervolgonderzoeken, onder andere naar de grootstedelijke kosten. De uitkomst kan zowel voor- als nadelig voor de gemeente uitpakken

Jeugdhulpscenario’s

De meerjarige lasten voor jeugdhulp komen voort uit scenario’s waarvan onder andere volumeontwikkeling, prijsontwikkeling en temporisering van de landelijke hervormingsagenda deel uitmaken. Er is onzekerheid over de feitelijke ontwikkeling van deze lasten en over de bekostiging daarvan. Jeugdhulp als open-einde-regeling is dan ook onderdeel van de berekening van de benodigde weerstandscapaciteit.

Risico’s

Een risico is een tegenvaller met financiële gevolgen waarvan de precieze hoogte onduidelijk is en waarvan onzeker is of de gebeurtenis zich daadwerkelijk voordoet. In de berekening van de algemene reserve, weerstandcapaciteit, lopen risico’s mee die een exogene oorzaak en substantiële financiële impact hebben.

Ze voldoen aan minimaal één van de volgende criteria:  

• dusdanig onzeker vanwege lopende landelijke ontwikkelingen (b.v. herverdeeldiscussies gemeentefonds of compensaties) op betreffende geldstromen;  
• die met wetgeving te maken hebben (niet-zijnde gesloten systemen met tarieven);  
• van dusdanig grote omvang kunnen zijn dat een programma het effect financieel niet in het 1e jaar kan dragen;  
• de kans van optreden is niet 100%, immers dan is sprake van een financieel tekort; 

• kan niet conform boekhoudkundige afspraken met een voorziening worden afgedekt; 
• expliciet wordt besloten door het college. 

Naast het aanhouden van een financiële buffer hanteert de gemeente Den Haag aanvullende maatregelen om de financiële gevolgen van risico's op te vangen: 

• veel gebeurtenissen zijn weliswaar onverwacht, maar doen zich zo regelmatig voor dat over meerdere jaren bekeken vrij goed is aan te geven wat de financiële gevolgen daarvan kunnen zijn. Hiervoor reserveert de gemeente bedragen in de begroting of in voorzieningen;  

• een aantal risico’s kan voor een gedeelte worden opgevangen uit specifieke bestemmingsreserves of programmareserves; 
• bij investeringsprojecten is het gebruikelijk dat een post voor onvoorziene tegenvallers wordt meegenomen in het investeringskrediet, waarbij tevens expliciet gestuurd wordt op risicomanagement; 
• risico’s kunnen beperkt worden door het afsluiten van verzekeringen, bijvoorbeeld tegen brandschade aan gemeentelijke gebouwen; 

De relevante risico’s voor het weerstandsvermogen zijn de risico’s die niet of onvoldoende op een andere manier zijn ondervangen. Het risicoprofiel van de gemeente is voortdurend in beweging. Sommige risico’s worden kleiner of verdwijnen, andere risico’s manifesteren zich juist. Ook komen er nieuwe risico’s bij. De risicoparagraaf wordt bij voorjaarsnota, programmabegroting en de programmarekening opgesteld.  

Doelmatigheidsonderzoek financiële risico's
In 2021 is een doelmatigheidsonderzoek uitgevoerd naar de werkwijze rondom het risico-cumulatiemodel. (Ris311212). Dit is het instrument dat de gemeente gebruikt om de benodigde hoogte van de algemene reserve te bepalen. Uit het onderzoek blijkt dat het risico-cumulatiemodel nog steeds beantwoordt aan haar doelstelling het kwantitatief onderbouwen van de benodigde hoogte van de algemene reserve. De aanbevelingen uit het onderzoek richten zich allereerst op het versterken van de kaders en de procesvoering rond het weerstandsvermogen. Aanbevolen is een kadernota voor het weerstandsvermogen op te stellen en om de bijbehorende procesvoering meer te formaliseren en te expliciteren. Het onderzoek geeft eveneens aanbevelingen over hoe de inzichtelijkheid van de informatie in de paragraaf weerstandsvermogen in de jaarrekening kan worden verbeterd.  

Daarnaast worden praktische aanbevelingen gedaan met betrekking tot een registratiesysteem voor (gemeentebrede)risico’s en voor de inzet van instrumenten voor risicomanagement om het bewustzijn en beheersing van risico’s te versterken en de spelregels omtrent de inzet te verduidelijken.

Het college werkt aan een nota weerstandsvermogen en legt deze in 2023 aan de gemeenteraad voor. Vooruitlopend hierop is bij programmabegroting 2023-2026 en deze jaarrekening reeds aanbevelingen over de inzichtelijkheid van informatie overgenomen.